НИЙЦШЕ, САРТР МОНГОЛЫН ТЕАТРТ

Эмч нар биднийг өвдөж, гашуун эм өгдөг бөгөөд ингэснээр бид амьдралаа бага зэрэг удаан үргэлжлүүлж, илүү сайн байх болно гэж найдаж байна. Философичид бол оюун ухаан, сэтгэлийн эмч нартай адил бөгөөд тэд биднийг илүү их, ухамсартай, ертөнцийг болон өөрсдийгөө илүү өргөн өнцгөөс харж амьдрахын тулд маш их бодоход хүргэдэг. Орчин үеийн нийгмийн шинж тэмдэг, өвчин эмгэгүүд нь Фридрих Ницше (1844-1900), Жан-Пол Сартр (1905-1980) нарын амьдралынхаа туршид олж харснаас ялгаатай байж болох ч тэдний мэргэн ухааны нийцтэй байдал нь бид ижил асуудалтай тулгарч магадгүй гэдгийг гэрчилж байна. өөр өөр нөхцөл байдалд. Өөрийгөө алдах, сүргийн сэтгэлгээ, ганцаардал, шунал, сохор итгэл, дэмий хоосон зүйл гэх мэт өвчлөл нь дэлхийн нийгэмд урьд өмнө тохиолдсон шиг мэдрэгдэж байна.

21-р зууны Монгол бол тэдний нэг. Бид Чингис хааныхаа дүрийг лонх, барилга байгууламж, сурталчилгааны самбар болгон дээр наасан хэрнээ шүтэн биширсэн гэх үндэслэлээр хог хаяж, шүлсээ хаядаг. Бид өөрсдийгөө “Чингис хааны үр сад” хэмээн эго хөөрөгддөг атлаа түүний нэрээр дарсан архинд эрч хүч, нөөц баялагаа шавхдаг. Гаднаас мөнгө зээлж аваад Чингис, Хубилай бонд гэж нэрлээд байтал өөрсдийнхөө бяцхан “хубилайчууд” хэзээ нэгэн цагт зээлээ төлнө гэдгийг үл тоомсорлодог. Философичдын санал болгож буй эм бидэнд маш их хэрэгтэй байна. Философи нь нийгэмд суулгаж буй соёлоор дамжуулан оюун ухаанд нөлөөлж, бидний ирээдүйг бүрхэг болгодог зүйр цэцэн ургамлыг устгахад тусалдаг.

Энэ зургийг ард нь харвал сэтгэл хөдөлгөм үйл явдал бол гүн ухааны сэдэвтэй цуврал жүжгийн хоёрыг нь саяхан Улаанбаатар хотын нэгэн хувийн хэвшлийн туршилтын театраас толилуулсан юм. Зуун тавин суудал дүүрэн үзэгчидтэй “Blackbox” театр олон ангит киноны нээлтээ Игорь Тарасевич (1951- ), Как Говорил Заратустра (Заратустра хэрхэн ярьсан, 2011) эхээс монгол хэлнээ орчуулж, найруулагч Б.Батаагийн найруулсан. Ж.Амарзаяа. Нэг үзэгдэлт уран зөгнөлт трагикомеди нь Ницше “Заратустра ингэж ярилаа: Бүгдэд зориулсан ном ба хэн ч биш” зохиолын Үберменшийн санааг хэрхэн төсөөлж байсныг төсөөлдөг. Сэтгэцийн эмнэлэгт байхдаа Ницше Луиза Отт, Матильд Трампедач, Ричард, Косима Вагнер нартай галлюцинация үзэж, нөхцөл байдлынхаа талаар ярилцдаг. Жүжгийн төгсгөлд Ницшегийн эгч, эмч, санваартан Элизабет эхэндээ эрүүл саруул байсан нь түүний хий үзэгдэлд нэрвэгдсэн байна. Тарасевич “Бурхан үхсэн” гэж тунхаглахдаа Ницше хүмүүсийг дээд хүчнүүдийн мухар сүсэг бишрэлээс сэрээж, амьдралдаа утга учрыг бий болгохын тулд үйлдлийнхээ хариуцлагыг хүлээхийг хичээсэн гэж үздэг.

Хоёр дахь жүжгийг Б.Цацралын англи хэлнээс орчуулж, М.Боролдой найруулсан Сартрын “Хүйс Клос” (1944 онд гарсан “Гаргүй” жүжгийн зохиол юм. Экзистенциализмын нэг үзэгдэлт сонгодог зохиол нь гурван сандал, баримал, хутга бүхий хоосон өрөөнд үүрд мөнхөд хорьсон гурван гол баатрын тухай юм. “Там бол бусад хүмүүс” гэдгийг тэд чөтгөр хараал идсэн хүмүүсийг хүлээж байдаг халуун газар биш гэдгийг ойлгодог. Жүжгийн үйл явц өрнөхөд гурван дүр гурвуулаа амьдралынхаа түүхийг ярьж, нөгөө хоёрт нь хэн бэ гэдгээ илчилнэ. Тэд тус бүр нь өөр дүрийн салшгүй сул талыг төлөөлдөг бөгөөд үүний төлөө тэднийг тарчлаадаг. Тиймээс тэдний шийтгэл эцэс төгсгөлгүй үргэлжилсээр байна. Сартр хүн төрөлхтөн амьдралдаа хийх үйлдлээ тодорхойлох эрх чөлөөтэй, улмаар үхэхдээ үлдээсэн хүмүүсээрээ шүүгддэг гэж үздэг.

Монголын театр нь Станиславскийн жүжгийн аргын уламжлалд суурилсан бат бөх суурьтай. Иймд Blackbox театрынхан Ницше, Сартрын гүн ухааныг монгол хэлээр бичсэн бүдүүлэг сэдвийн үл мэдэгдэх газар нутгийг амжилттай даван туулж чадсан нь гайхах зүйл биш юм. Жүжигчид болон компани эдгээр бүтээлүүдэд өөрсдийн бүтээлч байдал, авъяас чадвар, сайн сайхан сэтгэлээ зориулж байгаа нь илт байв. Блэкбокс театрын тайзнаа тавигдах жүжгүүд гэх мэт сэтгэхүйг төрүүлсэн жүжигт эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэж байгааг боловсролтой залуусаар дүүрэн үзэгчид илтгэж байлаа.

Олон нийтийн зугаа цэнгэл нь хошин шог (Монголын орчин үеийн амьдралын элэглэлүүд) эсвэл телевизийн олон ангит кинонууд байдаг өнөөгийн Монголын нийгэмд гүн ухааны цуврал жүжгүүд Монголын өөр төрлийн үзэгчдийн хувьд чухал орон зайг дүүргэж байна. Тайзны урлаг бол уран сэтгэмжийг боловсронгуй дохио зангаа, хэл яриа, аялгуугаар дүрслэх арга хэрэгслээр дамжуулж чаддаг урлагийн гайхамшигт хэлбэр юм. Эдгээр элементүүдийг эзэмшсэнээр театрыг зугаа цэнгэлийн бусад хэлбэр дэх амьдралын хуурамч дуураймал байдлаас ялгах болно. Монголын үзэгчид гүн ухааны цуврал жүжгийн үргэлжлэлийг 2020 оны хавар тэсэн ядан хүлээж байна.